Krediti olanların eşitmək istədiyi xəbər
Problemli kreditlərin artmasının qarşısı alınmalıdır...
İqtisadiyyatda son vaxtlar müşahidə edilən müsbət dinamika həm də bank sektorunda tənəzzülün səngiməsiylə ehtiva olunur. Başqa sözlə desəm, banklarda bir sıra müsbət göstəricilər qeydə alınmağa başlayıb ki, bu, artıq, bir müddətdir qeydə alınır. Belə ki, əhalinin əmanətləri artır və onun strukturunda dollarlaşma səviyyəsi azalır, kreditləşdirmə bərpa olunur və genişlənir, aktivlərin bərpa olması meyli nəzərə çarpır və sair...
Lakin banklarda qeydə alınan sözügedən göstəricilər sektorun böhrandan çıxmasının əlaməti hələki hesab edilə bilməz. Çünki sözügedən sektorda kökdən irəli gələn problemlər olduğu kimi qalmaqdadır. Düzdür, təkrar edirəm ki, son vaxtlar əmanətlərin, xüsusilə də milli valyutada olan əmanətlərin həcminin artması, kreditləşmənin çoxalması kimi müsbət tendensiyalar müşahidə olunur.
Yeri gəlmişkən, cari ilin avqust ayının 1-nə əhalinin banklardakı əmanətlərinin həcmi 8 milyard 49,5 milyon manat təşkil edib ki, bunun da xarici valyutada olan hissəsi 5 milyard 15,6 milyon manat, milli valyutada əmanətlərin həcmisə 3 milyard 33,9 milyon manata bərabər olub.
Xarici valyutada əmanətlər bütün əmanətlərin 62,3%-ni, milli valyutada əmanətlər isə 37,7%-ni təşkil edib. Ümumiyyətlə, hesabat dövründə əhalinin milli valyutada əmanətlərinin həcmi 19,8% artıb ki, dollarlaşma səviyyəsi bu ilin əvvəlindəki 66,5 %-dən 4,2 % aşağı düşüb.
Lakin bunlar bizə əsas vermir deyək ki, əhalinin banklara olan inamı bərpa olunub. Və yaxud da ki, bərpa olunmağa başlayıb.
Çünki qoyulan əmanətlərin həcminin artması heç də orta statistik vətəndaşa, orta təbəqəyə bağlı proses deyil. Bu artımın mənbəyi bankların təsisçilərinə, yaxın çevrəsinə daxil olan şəxslərdir. Hansı ki, bankların çöküşü prosesi ardıcıl xarakter aldığı vaxtlarda onlar vəsaitlərini banklardan geri çəkmişdilər. İndi bankların çöküşü prosesi müəyyən müddətdir dayanıb. Və bu da ölkə iqtisadiyyatında idxal-ixrac proseslərində aparıcı rola malik olan həmin dairələrin pullarını yenidən yaxın banklara yatırmasına şərait yaradıb.
Sözüm bunda deyil.
.jpg)
Kreditləşdirmənin də ardığını bundan əvvəlki təhlildə yazmışdım. Belə ki, son vaxtlar iqtisadiyyatda müşahidə edilən pozitiv məqamlardan birinin də məhz banklar tərəfindən kreditləşdirmə ilə bağlı olduğunu qeyd etdim. Təkrar edirəm ki, cari ilin ötən ayının, yəni avqustun 1-dək banklar tərəfindən iqtisadiyyata 12 milyard 170,7 min manat kredit qoyuluşu həyata keçirilib ki, bunun da 4 milyard 874,5 min manatı ev təsərrüfatlarına verilib. Bu isə o deməkdir ki, istehlak kreditlərinin ümumi kredit portfelindəki çəkisi 40,1 %-ə çatıb, yəni, onun payı 2015-ci ildəki səviyyəyə qayıdıb. Ümumiyyətlə, ilin əvvəlindən istehlak kreditlərinin həcmində 268 milyon manat artım qeydə alınıb.
Lakin iş ondadır ki, problemli kreditlər məsələsi həllini tapmasa, banklar tərəfindən iqtisadiyyatın sağlam maliyyələşdirilməsi mümkün deyil. Hansı ki, sektorun ən köklü problemi də məhz bu sayılır. Ümumən, 12 milyard 170,7 min manat kredit qoyuluşunun 14,6 %-i, başqa sözlə desəm, 1 782,1 milyon manatı vaxtı keçmiş sayılır.
Ümumiyyətlə, vaxtı keçmiş kreditlərin həcmi 2 milyard manata yaxındır. Onların ümumi kredit portfelində payının 15%-ə yaxın təşkil etməsi çox ciddi faktordur. Başqa sözlə desə, təhlükəli faktordur. Pis olan budur ki, sözügedən kreditlərin həcmi azalmır, əksinə, artım üzrə dinamika nümayiş etdirir. Bu problem mövcud olduğu müddətdə isə, bank sektorundakı digər müsbət dinamikaları davamlı saymaq mümkün deyil. Nə vaxt ki, problemli kreditlərin artımı dayanacaq, yalnız o zaman bank sektorunda davamlı müsbət tendensiyaların başlandığı haqda söhbət aça bilərik.
Onu da qeyd edim ki, banklar 7501.2 milyon manat milli valyutada, 4669.5 milyon manat ekvivalentində isə xarici valyutada kredit veriblər. Manatla kreditlər üzrə vaxtıkeçmişin həcmi 845.5 milyon, xarici valyutada kreditlər üzrə isə 936,6 milyon manat təşkil edir. Ümumən, ilin əvvəlindən cəmi kreditlər üzrə vaxtıkeçmiş kreditlərin həcmi 86.2 milyon manat, başqa sözlə desəm, 10 %ə yaxın artıb.
Problemli kreditlərin artan dinamika üzrə inkişaf etməsində dollarla verilən kreditlər mühüm rol oynayır.
Xatırladım ki, keçən il rəsmi olaraq qeyd olunmuşdu ki, bu il ərzində problemli kreditlər azalmağa doğru inkişaf gedəcək. Əlavə olaraq, likvidlik artacaq, kapitallaşma səviyyəsi yüksələcək. Düzdür, sonuncular üzrə cüzi də olsa müşahidə var. Ancaq deyilmişdi ki, eyni zamanda, kapital dayanıqlığı olmayan bankların restrukturizasiyası, likvidliyik alətlərinin genişləndirilməsi, bank sektoru üzrə yol xəritəsinin hazırlanması, sistem əhəmiyyətli bankların tənzimləmə mexanizminin müəyyən edilməsi istiqamətində tədbirlər görüləcək.
Məsələ bundadır ki, bunlar həyata keçirilməsə mümkün deyil.
Nə qədər ki, neftin dünya bazar qiyməti yüksək idi, ölkəyə xarici valyuta axını vardı, bank sektorunun da kapital durumu müsbət vəziyyətdə idi. Elə ki, qiymət düşdü, bank sektorunda ciddi problemlər görünməyə başladı ki, bunun da ən pik nöqtəsi Beynəlxalq Bankda özünü göstərdi.
Son vaxtlar bankların bağlanması prosesinin dayanması, müəyyən müsbət dinamikaların müşahidə olunması da məhz neftin qiymətinin yüksəlməsi ilə bağlıdır. Bank sisteminin neftin qiymətinə bu cür bağlılığı o vaxta qədər davam edəcək ki, banklar iqtisadiyyatın real sektoru ilə qarşılıqlı şəkildə işləməyə başlayacaqlar.
Yəni kreditləşmə istehlak deyil, istehsal və emal sahələri üzrə artacaq, kənd təsərrüfatı və sair sahələrə olmaqla uzunmüddətli xarakter daşıyacaq. Yoxsa, indiki şəraitdə neftin qiyməti yenidən düşməyə başlayarsa, banklar daha ciddi problemlərlə üzləşəcəklər. Buna görə də təcili olaraq bank sistemində islahatlar həyata keçirilməli, bütün banklar restrukturizasiya olunmalıdır.
Eyni zamanda problemli kreditlərin artmasının qarşısı alınmalıdır.
Pərviz Heydərov
